November 1944
DEEL 2 – Bronnenlijst
- Literatuur
- Krantenartikelen
- Archieven-organisaties
- Correspondentie
- Internetpagina’s/websites
- AV en materialen
1.1 Boeken
Bolle, C. en K. (2013). Wegtransport in de NOP. Emmeloord: Gebr. Bolle
Soort / type: Boek
Informatie type: Documentatie
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.03
Opmerking: Summiere informatie, er wordt vermeld dat razzia in oktober 1944 was – dit is niet correct. Moet zijn november 1944
Baalen, van. C.C. Ach lieve tijd. Zwolle: Waanders. Gepubliceerd op NOPinoorlogstijd.nl
Soort / type: Documentatie
Informatie type: Documentatie
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.03
Opmerking:
Directie van de Wieringermeer (Noordoostpolderwerken). (1945). Tien jaren Noordoostpolder. Eigen uitgave
Informatie type: secundair
Opmerking: Wordt alleen even in inleiding aan gerefereerd
Klumpje, D.A. (1997). In een benauwde tijd aan de zee ontrukt.Kampen: IJsselakademie
Soort: Documentatie
Informatie: Documentatie , egodocument
Herkomst: –
Opmerking: Bevat een persoonlijk verhaal, mogelijk info over de razzia.
Driel en Gelderen (1990). Kinderen van de oorlog. Kampen: J.H. Kok.
Herkomst:
Opmerking: Summiere informatie, te globaal
Directie van de wieringermeer. (1952). Tien jaren Noordoostpolder. Zwolle: Directie van de Wieringermeer (noordoostpolderwerken)/ Zwolle: Vellinga
Herkomst: NOP in Oorlogstijd \ 3 Chronologisch\1944\01 – Kranten
Opmerking: Summiere informatie, te globaal
Heijden, v.d. Chris. V (2011). Dat nooit meer. Amsterdam/Antwerpen: Atlas contact
Herkomst:
Opmerking: Geeft mooi samenvattend beeld van de dwangarbeiders en de geschiedenis na de oorlog
Scheepstra, H. (2015) Op klompen door de Dessa. Amsterdam/Antwerpen: Atlas contact
Soort: Boek
Informatie type: Documentatie, statitstiek?
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.03
Opmerking: Bevat een persoonlijk verhaal over de razzia. Herkomst onderzocht, maar niet duidelijk. Namen zijn gefingeerd.
Stolk, J.w. (1984). De Noordoostpolder in bezettingstijd. Nederlands Onderduikersparadijs. Eigen uitgave.
Soort: Boek
Informatie type: Documentatie ,op basis van: Interviews en verhalen
Herkomst: –
Opmerking: In de collectie van het CHC zit documentatie m.b.t. dit boek. Verzetsmensen w.o. Soetendal waren niet eens met de beschreven bevindingen en verhalen. M.b.t. razzia heeft dit geen inhoud m.i.
Driel, van. D. en Gelderen, van. J. (1990). Kinderen van de oorlog / verhalen van de oorlog Kampen 1940-1945. Kampen: Uitgeversmaatschappij J.H. Kok.
Soort: Documentatie
Informatie type: Documentatie
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.03
Opmerking: Summiere informatie m.b.t de Razzia en Kampen
1.2 Egodocumenten/Dagboeken
Klumpje, D.A. (1993). Razzia in de Nooroostpolder… Uitgegeven in eigen beheer
Soort: Boek
Informatie type: Documentatie , egodocument
Herkomst: –
Opmerking:
Muis, J. (z.j.). Mijn ondervindingen gedurende vijf maanden gedwongen arbeid in Duitsland. Uitgave: Muis, Johannes.
Soort: Dagboek/egodoc.
Informatie type: Egodocument, dagboek
Herkomst: –
Opmerking:
Polter, Freek. (z.j.) Praktische opdracht – Oorlogsverhaal van mijn opa. Uitgave in eigen beheer
Soort / type: Dagboek
Informatie type: primair
Opmerking: Bestaat uit 2 delen, Memoires/interview – en aantekeningen/verhaal van Freek Polter tot het moment dat hij in de Noordoostpolder komt op 12 november 1944.
Snoek, Sjoerd. (1984). Na de razzia – Dagboek van Sjoerd Snoek. Urk: Stichting Urker Uitgaven
Soort / type: Dagboek
Informatie type: primair
Opmerking: Is deels relevant omdat het aansluit bij de razzia in de Noordoostpolder.
Vrie, de. K. (z.j.). Razzia in de Polder. Uitgave in eigen beheer
Soort / type: Dagboek
Informatie type: primair
Opmerking: Geeft verhalend inzicht in de belevenissen, geen chronologie aanwezig.
Waslander, K.(z.j.). De dagen van Klaas. Historische vereniging IJsselham. Geraadpleeg in novem 2024. URL: https://www.historischeverenigingijsselham.nl/
Soort / type: Dagboek
Informatie type: primair
Opmerking: Geen
2.1 Kranten
Broers, Herman (2015). Laat eerbetoon aan een vergeten verzetsman. Rondom Schokland.
Cultuur historisch tijdschrift. 55e jaargang nummer 3, herfst 2015
Informatie type: [primair, secundair of tertair]
Herkomst: NOPinOorlogstijd \ 3 Chronologisch\1944\01 – Kranten
Opmerking:
Ciewits, H. (1948, 30 december). Spiker schipperde met al teg rote voortvarendheid in verkeerd vaarwater. Provinciale Drentsche en Asser courant.
Informatie type: [primair, secundair of tertair]
Herkomst: Delpher.nl
Opmerking: Geeft persoonlijk relaas van een betrokken persoon bij de razzia weer.
Heerde, van. H. (8 september 1945). Terug uit onverdiende Krijgsgevangenschap. Kamper nieuwsblad. Voortgezette zesde jaargang no. 95. 17.
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking:
Herwaarden, van. D. (17 november 2014). Respect voor alle veteranen ‘die hoogste goed verdedigen. De stentor
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, Op basis van interview
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking:
Koene, C. (1995, 1 mei). Toen hij de vlag in de mast zag, schreeuwde Sybo:’Pap, de kar’. De Noordoostpolder.
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, Op basis van: Interview
Herkomst: Archief CHC NOP
Opmerking: Verteld het verhaal van mevrouw Schouwstra
Koene, C. (1995, 1 mei). Er was een gevoel van eensgezindheid en solidariteit. De Noordoostpolder.
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, Op basis van: Interview
Herkomst: Archief CHC NOP
Opmerking: Verteld het verhaal van Henk en Mien Bekebrede
Onbekend. (1944, 10 November). Den vaderlant Ghetrouw.
Soort: [Boek; krantenartikel; rapportage; verhaal; interview]
Informatie type: [primair, secundair of tertair]
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking: Illegale krant, stuk heeft betrekking op week vóór 10 november 1944. Andere razzia?
Onbekend. (z.j.). Polderrazzia 17 november 1944 herdacht. Flevpost.
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, op basis van interview
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking:
Onbekend. (1968, 18 juni). Advocaten warden metselaar en dameskappers timmerman. Friese koerier.
Soort / type:Krantenartikel
Informatie type: Primair, op basis van: Interview
Herkomst: NOP in Oorlogstijd \ 3 Chronologisch\1944\01 – Kranten
Opmerking: Artikel op basis van verhaal Willem C. Lemaire, kapt. Ter zee
Onbekend. (2004, 10 november) Afgevoerd als dwangarbeider naar Duitsland. Flevopost
Soort / type: Krantenartikel
Informatie type: Primair, op basis van: Interview
Herkomst: NOP in Oorlogstijd \ 3 Chronologisch\1944\01 – Kranten
Opmerking: Verteld het verhaal van Willem Voerman
Onbekend. (1995, 5 april). Al die honderden bommenwerpers dat geluid vergeet ik nooit weer. Flevopost.
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, op basis van interview
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking: Artikel bevat diverse interviews met personen over o.a. de razzia
Onbekend. Veilig toevluchtsoord voor tienduizenden vluchtelingen. (1968, 18 juni) Friese koerier.
Soort: [Boek; krantenartikel; rapportage; verhaal; interview]
Informatie type: [primair, secundair of tertair]
Herkomst: NOP in Oorlogstijd \ 3 Chronologisch\1944\01 – Kranten
Opmerking: [annotatie, opmerking, bevinding, achtgeving] door onderzoeker
Onbekend. (1945, 5 september). Kamper jongens terug uit oneervolle krijgsgevangenschap. Strijdend Nederland
Soort: [Boek; krantenartikel; rapportage; verhaal; interview]
Informatie type: Secundair Op basis van:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking:
Onbekend. (1 mei 1995). Vijftig jaar na dato. Noordoostpolder
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair, op basis van interview
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking: Artikel bevat diverse interviews met personen over o.a. de razzia
Onbekend (12 november 2021) Veteranen
dag in teken van razzia 1944
Soort / type: Krantenartikel
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking:
Pol, A. (1994, 17 november. Grootscheepse razzia in de polder op 17 november 1944. De Noordoostpolder
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, Op basis van: Interview
Herkomst: Archeif CHC NOP
Opmerking: Verteld het verhaal van Reinier ten Napel
Pol, A. (1995, 6 april). De dropping en de razzia van 17 november 1944. De Noordoostpolder
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: Primair/secundair, Op basis van: Interview
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.01
Opmerking: Mogelijk bronmateriaal in archief van CHC onder Collectie > Pol, v.d. A.
Selles, A. (2002). Er vallen wapens uit de lucht. Flevopost 18-09-2002
Herkomst: NOPinOorlogstijd \ 3 Chronologisch\1944\01 – Kranten
Opmerking: Artikel op basis van verhaal Willem C. Lemaire, kapt. Ter zee
Terpstra, A.. (1945, 24 augustus). Razzia-slachtoffers worden vastgehouden. De Noordoostpolder. 1e jaargang – Nummber 10.
Soort: Documentatie; krantenartikel
Informatie type: [primair, secundair of tertair]
Herkomst: krantenarchief Flevomeer Bibliotheek – HIP
Opmerking: Illegale krant, stuk heeft betrekking op week vóór 10 november 1944. Andere razzia?
Terpstra, A. (Hoofdred.) (1945, 12 oktober). Onze jongens in Duitsche uniform. De Noordoostpolder. 1e jaargang – Nummber 17.
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type:
Herkomst: krantenarchief Flevomeer Bibliotheek – HIP
Opmerking: Primair
Terpstra, A. (Hoofdred.) (1945, 9 november). 17 november
Soort / type: Documentatie; krantenartikel
Informatie type:
Herkomst: krantenarchief Flevomeer Bibliotheek – HIP
Opmerking: Secundair, is verhalend niet echt informatief
2.2 Artikelen/Folders
Broers, H. (2015). Laat eerbetoon aan een vergeten verzetsman. Rondom Schokland. Vrienden van Schokland – Cultuurhistorisch tijdschrift. 55e jaargang nr. 3 Herfst 2015.
Soort / type: Informatief blad
Informatie type: Documentatie
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.03
Opmerking:
Hoefnagel, Jacob. (2020). Grote razzia in de polder. Urker Kronieken. Jaargang 2020, nr. 2
Informatie type: [secundair, op basis van verhaal van zijn vader]
Herkomst: Stichting Urker Uitgaven, website
Opmerking: Geen
Linden, van der. A.(20214.11) Razzia’s in de grote steden, november 1944. Terugblik 40 45
Informatie type: secundair
Herkomst: –
Opmerking: Geen
3.1 Stadarchief Kampen
Naamlijsten en brieven betreffende de arbeidsinzet, 1942-1944
Omschrijving:
00327 Collectie van stukken en voorwerpen betreffende de Tweede Wereldoorlog, 1940-1945 – Inventaris 5 kampen
Inventarisnummer: 00327 – Collectie van stukken en voorwerpen betreffende de Tweede Wereldoorlog, 1940-1945
Soort: Documentatie
Informatie type: Primair
Herkomst: Stadsarchief Kampen
Opmerking:
3.2 Flevolands archief
Namenlijst – Razzia
Omschrijving: Archief 0714 Directie van het Openbaar Lichaam De Wieringermeer (IJsselmeerpolders),
Inventarisnummer: 1357.
Informatie type: Primair, Documentatie
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.02 / Niet aanwezig
Opmerking:
3.3 NIOD
KB II – 2102 – Noordoostpolder
Omschrijving: krantenarchief van het NIOD m.b.t. de Noordoostpolder
Inventarisnummer:
Informatie type: Primair, Secundair
Herkomst:
Opmerking:Bevat artikelen over de oorlog
3.4 Cultuur Historisch Centrum Noordoostpolder (CHC NOP)
Collectie: Jaap de Graaf
Map: 6 – ‘Razzia’
Omschrijving:
Inventarisnummer:
Soort / type: Documentatie
Informatie type: Primair & Secundair
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.02 / Niet aanwezig
Opmerking: 8 stukken voorin, 6x a4 en 2x foto o.a. van Hendrik Bolt.
Bevat krantenartikelen én beschrijving van het kampleven en informatie met foto’s van de Razzia reünie 1999.
Map: 7 – ‘Gegevens over de razzia’
Omschrijving:
Inventarisnummer:
Soort: Documentatie
Informatie type: M.N. secundair
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.02 / Niet aanwezig
Opmerking: Namenlijst: Deelnemers onderduikersreunie 1965, lijst deelnemers reunie polderpioniers 12 september 1987
Hiernaast veel krantenartikelen en een programma van ‘herdenkingsbijeenkomst Razzia in de Noordoostpolder 17 november 1944’ gehouden in 1994
En namenlijst van hierboven vermelde bijeenkomst
Collectie: Aaldert Pol
Map: 25 – ‘Zwarte map, o.a. Tweede wereldoorlog NOP’
Omschrijving:
Inventarisnummer:.
Soort / type: Documentatie
Informatie type: Primair, interviews
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.02 / Niet aanwezig
Opmerking: Zeer informatief!
Thema’s Tweede Wereldoorlog, Soetendaal contra nijenhuis informant van Stolk
kamp en de eerste school in Emmeloord
De Her.v kerk in de polder zie Leegsma e.a.
Diverse personen mevr. A… Evert v.d. Linde zie lijst map met artikelen A. Pol
Afscheidsreceptie 1934
Uiteenvallen van driemanschap Smeding, Rodezoek, Mesu?
Map: 26 – ‘WO II Krant’
Omschrijving:
Inventarisnummer:
Soort / type: Documentatie
Informatie type: Secundair
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.02 / Niet aanwezig
Opmerking: Bevat veelal krantenartikelen
3.7 Urk in oorlogstijd
Dit archief bevat volgens nummering zowel een digitaal- als een hardcoppy archief. Beiden volgen dezelfde nummering maar bevatten andere informatie.
1.3 Personen dossiers
Omschrijving: Dossiers van personen welke kort voor en vlak na de Tweede Wereldoorlog op Urk waren, of een relatie hadden met het dorp Urk en haar bewoners.
Inventarisnummer:.1.3
Soort: Documentatie
Informatie type: Primair, secundair
Herkomst: Archief Urk in Oorlogstijd
Opmerking:
Hier binnen zitten persoonsgegevens/dossiers die ook betrekking hebben op de razzia en de Noordoostpolder t.t.v. de oorlog
1.4 Personen dossiers – Interviews
Omschrijving: Digitale interviews uitgevoerd door Stichting Urk in Oorlogstijd met personen die de oorlog hebben meegemaakt, of verhalen hebben over de oorlog
Inventarisnummer:.1.4
Soort: AV materiaal, en uitgewerkte interviews (transcripties) / Documentatie
Informatie type: Primair
Herkomst: Archief Urk in Oorlogstijd
Opmerking:
3 Chronologische dossiers
Omschrijving: Deze toegang bevat materiaal en beschrijving die slaat op algemene gebeurtenissen. Hieronder valt de Eerste Wereldoorlog [3.1], omdat tijdens deze oorlog op Urk een interneringskamp was gevestigd. Voor de Tweede Wereldoorlog had Urk te maken met de mobilisatie3.2 + 3.3]. Na de oorlog in de meiddagen van 1940 [3.3.1] werd Urk bezet.
Deze bezetting duurde tot april 1945[3.3-3.9]. Gedurende deze jaren vonden er allerlei gebeurtenissen plaats. Na de bevrijding in april 1945 [3.9.1] was er nog een korte nasleep van de oorlog, diverse verzetsgroepen kwamen om de Noordoostpolder en Urk te bewaken. [3.10] Een aantal documenten en verhalen zijn bewaard gebleven aangaande diverse jaren. Deze zijn gearchiveerd in de dossiers hieronder.
Inventarisnummer:.3.0 / 3.7.2 Razzia november 1944
Soort: Divers
Informatie type: Primair, secundair en tertiar
Herkomst: Archief Urk in Oorlogstijd
Opmerking:
Zaal, J. Razzia vraag 1999 urkerland.
Soort / type: correspondentie; e-mail
Informatie type: secundair
Opmerking: Email ivm zoekvraag. Alleen relevante is dat haar vader Pieter Zaal in Oldenburg zat – mogelijk bij Urkers.
Odekerken, Rob. & Hofman, Robert. (14 September 2018). Noordoostpolder.
Soort / type: correspondentie; e-mail
Informatie type: secundair
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.04
Opmerking:
Boer, O. (2015). Razzia 1944
Soort / type: correspondentie; e-mail
Informatie type: secundair
Opmerking:
Baarssen, A.J. Jan Baarssen en de razzia in de Noordoostpolder deel 1, 2 en 3
Soort : Website
Informatie type:
Herkomst: Internet
Opmerking: Zijn meerdere delen van , betreft Jan Baarssen
Bergstra-kramer, A. (z.j.) Spanvis.nl – Arbeidsdienst in Duitsland 2. Geraadpleegd op: 20 april 2017. URL:https://www.spanvis.com/lemmer/oorloglemmerlemsterland/straatnamenzijnookmonumenten/arbeidsdienstinduitsland/arbeidsdienstinduitsland2
Soort : Website
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking:
Bremer, J. (2013). De dans ontsprongen. Geraadpleegd op: 26 juni 2017. URL: https://www.flevolandsgeheugen.nl/page/4902/dedansontsprongen
Soort: Website
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking: Het lijkt erop dat dit verhaal gaat over dhr. Vuijsje. Dit verhaal is ook opgeschreven door dhr. Jaap Ruiten (Urk). Het is niet op waarheid gebasseerd, maar van horen zeggen.
Frankema, D. (z.j.) Arbeidsdienst in Duitsland (1). Spanvis.nl Geraadpleegd op: 20 april 2017. URL:https://www.spanvis.com/lemmer/oorloglemmerlemsterland/straatnamenzijnookmonumenten/arbeidsdienstinduitsland/arbeidsdienstinduitsland1
Soort: Website
Informatie type: Secundair/tertiair, Op basis van: ‘horen zeggen’
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking:
Hofman, R. (2016). Ontsnapt door hulp van een Duitsers. Joodsmonument.nl
URL: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/628471/ontsnapt
Soort: Website
Informatie type: Secundair, op basis van interview
Herkomst: Internet
Opmerking:
Hofman, R. (2020). De arrestatie. Joodsmonument.nl
URL: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/551858/de-arrestatie
Soort: Website
Informatie type: Secundair, op basis van interview
Herkomst: Internet
Opmerking:
Joodsamsterdam.nl (2019). Eliazar Brilleman en Louise Fortuin. URL: https://www.joodsamsterdam.nl/eliazar-brilleman-en-louise-fortuin/
Soort: Website
Informatie type: Secundair
Herkomst: Internet
Opmerking:
Onbekend/anoniem. (2015). Van Arbeidsinzet tot FLAK-soldaat. Go2war2.nl (
Geraadpleegd op: 03 februari 2016 URL: http://www.go2war2.nl/artikel/1106/Anoniem-van-Arbeidsinzet-tot-FLAK-soldaat.htm
Soort: Website
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking: Meer informatie hierover niet voorhanden, website wilde auteur of nadere gegevens niet verstrekken
Omroep Flevoland. 75 jaar Razzia: Rauter’s invasie in de polder. 16 november 2019. URL: 75 jaar Razzia: Rauter’s invasie in
de polder
Soort: Website
Informatie type: Primair, Op basis van ondezoek
Herkomst:
Opmerking:
Verheij, J. / RTV Oost. (2019). Jetse Jepma werd opgepakt Geraadpleegd op: 07 mei 2024 URL: https://www.rtvoost.nl/nieuws/318596/jetse-jepma-werd-opgepakt-bij-de-grote-razzia-in-de-noordoostpolder-ik-heb-wel-veel-geluk-gehad
Soort: Website
Informatie type: Primair, Op basis van: Interview
Herkomst:
Opmerking:
Vermeer, Wilco. (2005). Onbekend/Anoniem. Anoniem, van Arbeidsinzet tot FLAK-soldaat Ooggetuigenverslag van een gedwongen Luftwaffe soldaat. Go2War2.nl URL: http://www.go2war2.nl/artikel/1106/Anoniem-van-Arbeidsinzet-tot-FLAK-soldaat.htm Geraadpleegd op: 03-02-2015.
Opmerking: Aantal in begin genoemd ‘300’ kloppen niet, is dit zelf als intro geschreven of is dit zo verteld?
Wind, de. S. (2015). Oooggetuige Josef Schmidt. Geraadpleegd op: 26 februari 2016 URL: www.NOPinoorlogstijd.nl
Soort: Website
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking: Bron van het artikel is een boek
1944-1994 medaille 50 jaar polderrazzia Opschrift medaille: 17-11-1944/ 17-11-1994 50 jaar herdenking November razzia gemeente noordoostpolder.
Soort / type: Medaille
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking: Teruggevonden op website World War 2 Awards.com
Bredewout, R. Film bestaande uit audio en foto’s m.b.t. de razzia. Razziaherdenking 2014 Noordoostpolder (1), Razziaherdenking 2014 Noordoostpolder (2) en Razziaherdenking 2014 Noordoostpolder (3).
Soort / type: Film
Informatie type:
Herkomst: CHC NOP 03.1944.Razzia.05
Opmerking: gebruikt/doorgelinkt op www.nopinoorlogstijd.nl
Omroep Flevoland. Duitse Wehrmacht soldaat biedt excuses aan voor razzia Urk (2005).
Soort / type: Film
Informatie type:
Herkomst:
Opmerking: https://www.youtube.com/watch?v=0G0OOd21AVA
Omroep Flevoland. Nog een razziamonument in Noordoostpolder is niet nodig. (2019).
Soort / type: Reportage
Informatie type:
Herkomst:
Opmerking: https://www.youtube.com/watch?v=QJy2gGb4U4wg: https://www.youtube.com/watch?v=0G0OOd21AVA